Πέμπτη 28 Απριλίου 2016

Η φραγκοσυκιά και το Dactylopius coccus

Κ.Θ. Μπουχέλος








(Έχει δημοσιευθεί στο Περιοδικό «Γεωργία – Κτηνοτροφία» τεύχος 5/2013)


Στην προσπάθεια που έχει αναλάβει να φέρει εις πέρας ο συγγραφέας, για αποποινικοποίηση ή

συμψηφισμό τουλάχιστον της «κακής συμπεριφοράς» των εντόμων ως εχθρών των καλλιεργειών,

του ανθρώπου και των ζώων, δημοσιεύεται σειρά άρθρων, με θέμα τις συνεργασίες εντόμων και

φυτών που έχουν ως αποτέλεσμα την παραγωγή χρήσιμων έως πολύτιμων προϊόντων. Έτσι,

ξεκινήσαμε με τη σχέση του μικροσκοπικού Υμενοπτέρου Cynips με διάφορα είδη δρυός (τεύχος

5/2012) και συνεχίσαμε με το πουρνάρι και το έντομο Kermes (τεύχος 1/2013). Η φραγκοσυκιά

στην Ελλάδα αυτοφύεται σε πολλές θερμές περιοχές. Το κοκκοειδές έντομο Dactylopius coccus,

που τρέφεται με τους πλούσιους χυμούς του φυτού, παράγει καρμινικόν οξύ για την προστασία του,

και από τα σώματα των θηλέων του παρά- γονται από τα αρχαία χρόνια οι πολύτιμες χρωστικές

κοχινίλη και ερυθρολακκίνη, των οποίων η χρήση είναι ευρύτατη και ποικίλη.

Η φραγκοσυκιά

Tο πολύ γνωστό μας αυτό φυτό, απαντάται σε βραχώδεις, προσήλιες και ξηρές τοποθεσίες.

Προέρχεται από την Κεντρική Αμερική και έχει εισαχθεί στη Μεσόγειο από τον 16ο αιώνα (12).

Το φυτό ανήκει στο γένος Οpuntia της Οικογενείας Cactaceae, με την επιστημονική ονομασία

Opuntia ficus-indica ή Cactus ficus-indica. Καλλιεργείται για τους καρπούς του. Καθώς

οποιοδήποτε μέρος του φυτού ριζοβολεί, εξαπλώνεται εύκολα και δημιουργεί αδιαπέραστους

φυτοφράχτες. Στην Ελλάδα αυτοφύεται σε πολλές θερμές περιοχές, αλλά δεν καλλιεργείται ή

καλλιεργείται σε πολύ μικρή κλίμακα. Θα μπορούσε να έχει τουλάχιστον τις εξής βασικές χρήσεις:

Είναι φυτό αντιδιαβρωτικό και αντιπλημμυρικό, κατάλληλο ως αντιπυρικό φράγμα, ανάχωμα σε

επικλινή μέρη και βουνοπλαγιές, καλύπτει γυμνές ορεινές περιοχές, αντέχει πολύ στην ξηρασία, δεν

χρειάζεται καθόλου κόπο και έξοδα στην καλλιέργεια και αποτελεί εστία πρασίνου σε ερημικά μέρη.

Είναι επίσης μια σπουδαία ανεκμετάλλευτη ζωοτροφή. Στη Βραζιλία οι εκτάσεις με φραγκοσυκιές

για κτηνοτροφές ευσαρκία, καλοήθη υπερτροφία του προστάτη και για την αντιμετώπιση ιογενών

λοιμώξεων. είναι περίπου 3.000.000 στρέμματα.

Στη Σαρδηνία σε ημιεντατική καλλιέργεια οι αποδόσεις είναι 6 τόνοι το στρέμμα, στη Σικελία

φτάνουν το 1.000.000 στρέμματα, στην Τύνιδα 80.000 στρέμματα και σ’ άλλες χώρες ανάλογες

εκτάσεις (13).

Ως φυτό η φραγκοσυκιά, αποτελεί μέρος της μεξικανικής διαιτητικής (το Μεξικό την έχει ακόμη και

ως έμβλημα στη σημαία του). Χρησιμοποιούνται μόνο τα νεαρά φυτά που είναι τρυφερά και οι

καρποί (φραγκόσυκα). Στη μαγειρική τα φύλλα χρησιμοποιούνται σε δεκάδες φαγητά με κρέας και

λαχανικά, κάτι που φαίνεται παράδοξο, αλλά είναι πραγματικότητα και μάλιστα ουσιαστική, για

εκατομμύρια ανθρώπους πλην Ελλήνων!! Οι καρποί είναι ένα νόστιμο και θρεπτικό φρούτο που το

προτιμούν εκατομμύρια ανθρώπων στα περισσότερα μέρη του κόσμου. Στα τρόφιμα, ο χυμός των

καρπών χρησιμοποιείται για ζελέ και γλυκίσματα.

Το φυτό έχει αρκετές φαρμακευτικές ιδιότητες: για υψηλή χοληστερίνη, διαβήτη τύπου 2, κολίτιδα,

διάρροια, Από αποξηραμένα «φύλλα» του φυτού παράγονται συμπληρώματα διατροφής και

προϊόντα αδυνατίσματος (10). Η πρόσφατη ιδέα των Μεξικανών να παράξουν βιοκαύσιμο από τους

καρπούς της φραγκοσυκιάς, παίρνει ήδη σάρκα και οστά. Μόνο η ζώνη της κοιλάδας του

Teotihuacan (θεότης + οικείν = Οίκος Θεού) (5), μπορεί να παράγει περίπου 20 χιλιάδες τόνους

πρώτης ύλης, ενώ η περιεκτικότητα του καρπού σε γλυκόζη φθάνει στο 65%.


Το έντομο Dactylopius coccus, είναι κοκκοειδές (Hemiptera, Sternorrhyncha, Coccoidea,

Dactylopiidae), ιθαγενές της νοτίου Αμερικής και του Μεξικό, το οποίο ζει στα κακτώδη φυτά του

γένους Opuntia, τρεφόμενο με τους πλούσιους χυμούς τους (Εικ. 1). Το τέλειο θήλυ έχει μέγεθος

2–5 χιλιοστά, χρώμα τεφρό αλλά λαμπερό ερυθρό όταν συνθλιβεί. Το σώμα του καλύπτεται από

 λευκές κηρώδεις ίνες τις οποίες εκκρίνει. Είναι ευδιάκριτα επάνω στο φυτό την άνοιξη, από τις

φαρδιές λευκές κηλίδες που σχηματίζουν τα θήλεα (Εικ.2). Έχει 3 γενεές το έτος και η ανάπτυξή του

είναι συνεχής. Τα ωά εκκολάπτονται σε χρονικό διάστημα από λίγα λεπτά έως αρκετές ώρες μετά

την εναπόθεσή τους. Οι κηρώδεις ίνες παράγονται κυρίως από τα τελευταία στάδια αναπτύξεως των

θηλέων.

Εκτός του Dactylopius coccus, υπάρχουν και άλλα είδη του γένους Dactylopius τα οποία

μπορούν να χρησιμεύσουν στη βαφική αλλά ακόμη και οι ειδικοί είναι πάρα πολύ δύσκολο να τα

ξεχωρίσουν οπότε χρησιμοποιείται η κοινή για όλα ονομασία «cochineal insects» (3).

Τα Dactylopius spp. έχουν χρησιμοποιηθεί για την βιολογική καταπολέμηση των κάκτων Opuntia,

στην Αυστραλία, Κεϋλάνη, Ινδία, Χαβάη και Μαυρίκιο. Το έντομο, παράγει καρμινικόν οξύ για

προστασία του από αρπακτικά έντομα - εχθρούς του.

Χρειάζονται περίπου 70.000 έντομα για να παραχθεί μισό κιλό βαφής. Ακόμη και μισό κιλό προς $

1,30, είναι αρκετό για διατροφή και ένδυση μίας οικογένειας ορεσίβιων κατοίκων στο Περού, όπου

υπολογίζεται ότι 40.000 οικογένειες εξαρτώνται από την συγκομιδή των εντόμων αυτών. Εν τω

μεταξύ, με στοιχεία του 2005, η εμπορική αξία ενός κιλού κοχινίλης ήταν 50 και 80 $, ενώ των

συνθετικών χρωστικών, 10 έως 20 $.

Κοχινίλη ή crimson (Καρμίνιον) Η ουσία κοχινίλη ή crimson (cochineal), είναι χρωστική λαμπρού

ερυθρού χρώματος η οποία αποτελείται από καρμινικόν οξύ με άλατα του αλουμινίου (στυπτικά και

στερεωτικά). Η παραγόμενη συνθετικά αντίστοιχη χρωστική είναι γνωστή ως red carmine (E120).

H κοχινίλη παράγεται από τα σώματα των θηλέων του κοκκοειδούς εντόμου Dactylopius coccus

ως απωθητικό των εντόμων - εχθρών του. Χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα ως απωθητική για τα

μυρμήγκια. Είναι μία από τις ελάχιστες φυσικές υδατοδιαλυτές χρωστικές που αντέχουν τον χρόνο,

τη φωτεινή ακτινοβολία, τις υψηλές θερμοκρασίες και την οξείδωση. Ως χρωστική τροφίμων, δεν

είναι τοξική και δεν είναι γνωστή ως καρκινογόνος (6). Σπάνιες περιπτώσεις αναφυλαξίας που 

έχουν αναφερθεί οφείλονται σε λανθασμένες προσμίξεις κατά την παρασκευή της και όχι στο

καρμινικόν οξύ (1).


H ερυθρολακκίνη (crimson lake), παρασκευαζόταν επίσης από τα σώματα των θηλέων του ίδιου

εντόμου. Η κοχινίλη από τα Dactylopius coccus, χρησιμοποιείτο ανέκαθεν από τους Αζτέκους και

τους Μάγια της Κεντρικής και Βορείου Αμερικής και η αξία της ήταν ισάξια του αργύρου,

συγκρινόμενη ακόμη και με το χρυσάφι! Οι διάφορες πόλεις έστελναν σάκους με το προϊόν ως

ετήσια προσφορά προς τον Αυτοκράτορά τους. Όταν οι Ισπανοί λαθρομετανάστες (..έποικοι) του

Hernándo Cortes, κατέλαβαν την Αυτοκρατορία των Αζτέκων (1518-1521), συνάντησαν ιθαγενείς

πολεμιστές να έχουν ενδυμασίες με άγνωστο βαθυκόκκινο χρώμα. Καθώς η βαφή που

χρησιμοποιούσαν οι αυτόχθονες απέδιδε πολύ καλύτερο χρώμα από τις χρησιμοποιούμενες, εκείνη

την εποχή στην Ευρώπη, και εκτιμώντας την μεγάλη αξία της, την μετέτρεψαν ως Spanish Red,

μέσα στη 10ετία του 1530, στο δεύτερο εξαγώγιμο προϊόν του Νέου Κόσμου μετά το ασήμι,

κρατώντας ζηλότυπα επί αιώνες το μυστικό της προελεύσεώς της (7).

Η εκμετάλλευση της κοχινίλης είναι γεμάτη ραδιουργίες. Επί περισσότερα από 200 χρόνια, η

Ισπανία απαγόρευε την εξαγωγή ζώντων εντόμων Dactylopius coccus και απαγόρευε στους

ξένους να επισκέπτονται τις περιοχές παραγωγής της βαφής. Όσο για τους πραγματικούς

ιδιοκτήτες, τους ιθαγενείς, η εκμετάλλευση έστω και μικροποσότητος από τα εν λόγω έντομα,

ετιμωρήτο με .. θάνατο! (ακόμη ένα δείγμα του ευρωπαϊκού πολιτισμού!) (8).




Πολλοί ευρωπαίοι πίστευαν λανθασμένα, ότι η βαφή παραγόταν από καρπούς κάκτων και φυσικά οι

Ισπανοί ενθάρρυναν τέτοιες θεωρίες, για να διατηρούν το πολύτιμο μονοπώλιο. Στη θεωρία αυτή

βοήθησε η εμφάνιση των ξηραμένων εντόμων που θύμιζε σπόρους ή κόκκους (grana), άφηναν να

διαδίδεται η ονομασία της βαφής ως «grana». Όταν μάλιστα ο Leeuwenhoek το 1704, προσδιόρισε

ότι η κοχινίλη αποτελείτο μόνον από θήλεα κοκκοειδή, οι περισσότεροι το βρήκαν απίστευτο. Η

ευρεία αποδοχή της προελεύσεως της βαφής συνέβη πολύ αργότερα, όταν τα έντομα εισήχθησαν

και εγκαταστάθηκαν επιτυχώς, εκτός της Αμερικανικής Ηπείρου και κατά τον 170 αιώνα στην Ινδία

και Αυστραλία (4). Εκείνη την εποχή, η κύρια χρήση της βαφής ήταν μόνο για υφάσματα και

καλλυντικά. Λόγω του υψηλού κόστους και της σπανιότητας της βαφής, τα πορφυρά υφάσματα

ήσαν συνυφασμένα με την οικονομική ευμάρεια και δύναμη, π.χ. οι χιτώνες των ρωμαιοκαθολικών

καρδιναλίων και οι επενδύτες των Βρετανών στρατιωτικών (red coats).

Ο πόλεμος της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ μεταξύ της Μεγάλης Βρετανίας και των 13 αποικιών της

στην Aμερικανική Ήπειρο (1775-1783), δηλαδή των Ευρωπαίων εποίκων κατά των Βρετανών

“Redcoats” (δυό γάιδαροι μαλώνανε σε ξένον αχυρώνα), έγινε όχι μόνο για την αγγλική φορολογία

στο τσάι, αλλά και για τον βαρύ φόρο στην κοχινίλη, την οποία όφειλαν να εξάγουν οι αποικίες κατ’

ευθείαν από το Μεξικό.

Tα πρόσφατα ευρήματα περί του ότι μερικές συνθετικές χρωστικές (π.χ. ανιλίνης), είναι δυνατόν να

προκαλέσουν καρκίνο, ανανέωσαν το ενδιαφέρον για παραγωγή της χρωστικής κοχινίλης και

χρησιμοποίησή της σε επεξεργασμένα τρόφιμα.

Σήμερα, η συνθετική χρωστική red carmine χρησιμοποιείται σε μία ευρύτατη σειρά εδώδιμων και

μη προϊόντων όπως: γλυκίσματα, παγωτά, γιαούρτια, μαρμελάδες με χρώμα φράουλας, κεράσι και

βατόμουρο για ενίσχυση του κόκκινου χρώματος, στην κόκκινη γέλη (ζελέ), στις κόκκινες καραμέλες,

στο μηλόκρασο (cider), στα ηδύποτα (λικέρ) Campari και Μaraschino, στο βερμούτ Martini Rosso,

στις σοκολάτες m&m’s, στα σιρόπια, χυμούς κόκκινων φρούτων, τοματοχυμούς, στα δημητριακά

Kelloggs με άρωμα φράουλας, στα λουκάνικα, αφυδατωμένα ψάρια, υποκατάστατα καβουρόψυχας,

φαρμακευτικές κάψουλες και χάπια με κόκκινο χρώμα, αντιβιοτικά ή αντιβηχικά σιρόπια για παιδιά,

στοματικά διαλύματα, καλλυντικά όπως κραγιόν, makeup, ίσκιοι ματιών κ.ά. Θεωρείται επίσης

αρκετά ασφαλές για καλλυντικά ματιών. Χρησιμοποιείται ακόμη στη μικροβιολογία, για την χρώση

παρασκευασμάτων μικροσκοπίας και σε ελαιοχρώματα και υδροχρώματα για έργα καλλιτεχνών

(11).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. American Journal of Pharmacy (1873), p. 30.

2. Berthet, P. (1990) Les deux esp ces d’Opuntia naturalis es dans le bassin moyen du Rh ne.Succulentes,

pp. 7-11.

3. De Lotto, G. 1974a. On the status and identity of the cochineal insects (Homoptera: Coccoidea:

Dactylopiidae). Journal of the Entomological Society of Southern Africa 37: 167-193.

4. Donkin, R. A. (1977) Spanish Red: An Ethnogeographical Study of Cochineal and the Opuntia Cactus.

Transactions Of The American Philosophical Society 67 (Part 5): 1-84.

5. Δωρικός, Σ., Χατζηγιαννάκης, Κ. (2005) Μάγια, ο πελασγόφωνος λαός της Ν. Αμερικής, Α Εκδοτική ΕΠΕ,

Αθήνα, σελ. 160.

6. Eisner, T., et al. 1980. Red Cochineal Dye (Carminic Acid): Its Role in Nature. Science 208 no. 4447, pp.

1039-1042.

7. Greenfield, A. B. (2005) A Perfect Red: Empire, Espionage, and the Quest for the Color of Desire. Harper

Collins Publishers Inc., New York.

8. Hamnett, B. (1971) Politics and Trade in Southern Mexico, 1750–1821: Cambridge University Press. ISBN

0-521- 07860-1.

9. Hendry, G.A.F and Houghton, J. D. (1992) Natural food colorants. Blackie, Glasgow

10. Kramer, J. (1972) Natural Dyes: Plants and Processes, Charles Scribner’s Sons, New York, N.Y.,

11. Society of Dyers and Colourists (1999) A Colour Chemist’s History of Western Art”. Review of Progress in

Coloration 29 (Millennium Issue): 43–64.

12. Smith, W., (1854) Dictionary of Greek and Roman Geography LLD. London. Walton and Maberly, Upper

Gower Street and Ivy Lane, Paternoster Row. John Murray, Albemarle Street.

13. Στρατουδάκης, Μ. (2007) Τα Φραγκόσυκα, εκδόσεις Ψύχαλος, Αθήνα.

Αρθρα του Κ.Μπουχελου

Μια πρόταση για τους φοίνικες

Η «άμπελος του θεού των κεραυνών» και ο καρκίνος

Ακάρεα της σκόνης του σπιτιού


Τετάρτη 27 Απριλίου 2016

Ένας "Ελληνικός Κήπος " στη Νότια Κορέα


 Ένας "Ελληνικός Κήπος " στη Νότια Κορέα

Με ένα αισιόδοξο μήνυμα για την γιορτή της άνοιξης, ένας  «Ελληνικός Κήπος» ανθίζει στην International Horticulture Goyang 2016 που γίνεται από τις 29 Απριλίου μέχρι τις 15 Μαϊου στην Νότια Κορέα. Το θέμα του κήπου είναι "Ανθεστήρια" και αναφέρεται στον εορτασμό της άνοιξης και τη νίκη της ζωής επί του θανάτου.
Η  πιο πολύχρωμη και ευωδιαστή παραδοσιακή γιορτή  στην Ελλάδα λαμβάνει χώρα κάθε χρόνο την πρώτη του Μαΐου. Οι Έλληνες περνούν  εκείνη την ημέρα στη φύση, μαζεύοντας λουλούδια και κάνοντας «Μαγιάτικα Στεφάνια» για να τα κρεμάσουν στις εξώπορτες των σπιτιών τους. Η παράδοση λέει ότι το έθιμο  είναι βασισμένο  στα "Ανθεστήρια", τα οποία γίνονταν προς τιμήν του θεού Διόνυσου και πήραν την ονομασία τους από τα άνθη των στεφανιών που φορούσαν οι αρχαίοι Έλληνες κατά τη διάρκεια των εορτασμών.
Ο κήπος απεικονίζει ένα Ελληνικό τοπίο την άνοιξη. Οι ανθισμένοι αγροί και ο γαλάζιος ουρανός καλούν τον κόσμο να επανασυνδεθεί με τη φύση. Ο κήπος αποτελείται από φυτά δημοφιλή της Ελληνικής Χλωρίδας ως ιδιαίτερη αναφορά  στον «Ελληνικό κήπο».
Η ομάδα σχεδιασμού του έργου για την Ελληνικό Κήπο "Ανθεστήρια":

- Νίκος Θυμάκης – Γεωπόνος / Σύμβουλος Πρασίνου. Ο κ. Θυμάκης ήταν ο project manager των επίσημων συμμετοχών της Ελλάδας στην Taipei Flora Expo 2010 (Ταϊβάν)  και Floriade το 2012 (Ολλανδία). Εργάζεται στην Ελλάδα, την Τουρκία και το Κατάρ.
- Κωνσταντίνα Στάρα - Γεωπόνος / Αρχιτέκτονας Τοπίου. Η  κα. Στάρα μέσω της δουλειάς τηε εργασία έχει πραγματοποιήσει έργα στην Ταϊλάνδη, την Ιαπωνία, το Ομάν και το Βιετνάμ. Σήμερα ζει και δραστηριοποιείται στην Μπανγκόκ της Ταϊλάνδης. Το 2015, κέρδισε το πρώτο βραβείο στο  International Flower and Garden show στο πάρκο Huis Ten Bosch στο Ναγκασάκι της Ιαπωνίας, επιδεικνύοντας ένα Ελληνικό σχέδιο κήπου.
και
- Ηλίας Γεωργουλέας - Φωτογραφία
Ο «Ελληνικός Κήπος» "Ανθεστήρια" βρίσκεται στο World Trade Pavilion Ι της Έκθεσης.
Περισσότερες πληροφορίες: http://www.flower.or.kr/eng/overview/overview01.php


Παρασκευή 1 Απριλίου 2016

Τομάτα: Τοξικότητες, Τροφοπενίες και ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων Οδηγός λίπανσης, διάγνωσης τροφοπενιών και τοξικότητας

Τομάτα: Τοξικότητες, Τροφοπενίες και ελλείψεις θρεπτικών στοιχείων

Οδηγός λίπανσης, διάγνωσης τροφοπενιών και τοξικότητας


Έδαφος και Λίπανση

Το άριστο pH του εδάφους για τη τομάτα είναι 6 έως 6,5 όμως αποδίδει ικανοποιητικά και μέχρι 7,5. Σε χαμηλό pH ελαττώνεται η αφομοιωσιμότητα του φωσφόρου και δημιουργούνται τροφοπενίες ασβεστίου, Μαγνησίου, Καλίου. Σε πολύ υψηλό pH σημειώνεται έλλειψη σιδήρου και μαγγανίου. Επίσης το pH επηρεάζει την συσσώρευση και δράση των μικροοργανισμών του εδάφους και την ανάπτυξη των ασθενειών [2]
Η περίσσεια αζώτου ή άλλων στοιχείων μπορεί επίσης να επιφέρει ανεπάρκεια ασβεστίου στους καρπούς, την λεγόμενη ξερή ή μαύρη κορυφή των καρπών (blossom end rot). Η Ακανόνιστη άρδευση μπορεί να προκαλέσει σχίσιμο των καρπών. [10]
Η ντομάτα είναι φυτό που απορροφά από το έδαφος μεγάλες ποσότητες θρεπτικών στοιχείων. Τα απαραίτητα για την ανάπτυξη των φυτών της τομάτας είναι το άζωτο (Ν), ο φώσφορος (Ρ), το κάλιο (Κ), το μαγνήσιο (Mg), το θείο (S), αλλά και τα ιχνοστοιχεία σίδηρος (Fe), ψευδάργυρος (Zn), μαγγάνιο (Mn), βόριο (B), μολυβδαίνιο (Mo) και χλώριο (Cl). Ένα ενδεικτικό πρόγραμμα λίπανσης περιλαμβάνει 31-32,8 λιπαντικές μονάδες Ν, 15-16 μονάδες P2O5, 34-37 μονάδες K2O, 7.2-8 μονάδες MgO [7]
Θερμοκηπιακη καλλιέργεια: Εκτός από τη βασική λίπανση, που γίνεται κατά την προετοιμασία του εδάφους, επιβάλλεται και η εφαρμογή επιφανειακών λιπάνσεων. Η εφαρμογή της επιφανειακής λίπανσης μπορεί να γίνει είτε με την απευθείας χρήση των στερεών λιπασμάτων (διασκορπισμός στην επιφάνεια-πότισμα ή ενσωμάτωση - πότισμα) ή μαζί με το νερό ποτίσματος ή με διαφυλλικές λιπάνσεις. Η πιο επιθυμητή και εύκολη προσέγγιση της επιφανειακής λίπανσης είναι η τροφοδοσία διαλυμάτων των λιπαντικών στοιχείων στο νερό ποτίσματος με τη βοήθεια ειδικών λιπαντήρων. [6]


Έλλειψη αζώτου (N)


 
Η ελλειψη εμφανίζεται στα κατώτερα φύλλα μεγαλύτερης ηλικίας φύλλα, και απτύσσεται προς τα πάνω, εχουμε ακαμπτα στελέχη και μίσχους. Τα φύλλα έχουν ξεθωριασμένο πράσινο χρώμα. Η ανάπτυξη του φυτού επιβραδύνεται, έχουμε λιγότερους πλευρικούς βλαστούς, με λεπτό μίσχο και οι καρποί παραμένουν μικροί και ανοιχτού χρώματος.
Θεραπεία: Μια προσωρινή ανεπάρκεια στα κατώτερα φύλλα μπορεί να εξαλειφθεί με την χρήση αζωτούχων διαφυλλικών λιπασμάτων.
Λίπανση: Η λίπανση με άζωτο καθορίζεται ανάλογα με την αναμενόμενη απόδοση και την ποικιλία. Η τομάτα χρειάζεται αρκετό άζωτο που
κυμαίνεται από 10 – 25 kg/στρ. Καλό ειναι να δίδεται τακτικά και τμηματικά στο φυτό.

Τοξικότητα αζώτου (Ν)

Υπερβολικό Άζωτο προκαλεί:
  • Αύξηση της ευαισθησίας στους παθογόνους μικροοργανισμούς.
  • H υπερβολική άρδευση και οι υψηλές δόσεις αζώτου κάνουν τα φυτά ευπαθή σε ασθένειες των φύλλων.
  • Μείωση παραγωγής, λόγω παράτασης της άνθησης.
  • Οψίμηση της ωρίμανσης.
  • Μαλάκωμα των καρπών.[9]
  • Πτώση των λουλουδιών, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια.
     

Έλλειψη φωσφόρου (P)


 
Εμφάνιση και σημασία: Η τροφοπενία συμβαίνει σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες και/ή πολύ υγρό υπόστρωμα, ειδικά σε νεαρά φυτά.[10]
Τα συμπτώματα ανεπάρκειας φωσφόρου εμφανίζονται στα αρχικά στάδια της καλλιέργειας μετά την φύτευση επηρεάζοντας την βλαστική ανάπτυξη του φυτού. Τα φύλλα παρουσιάζουν ένα έντονο πρασινο-μπλε χρώμα και η κάτω πλευρά του φύλλου καφέ. Ο μίσχος είναι λεπτός, τα φύλλα αργότερα ξεραίνονται και το ριζικό σύστημα δεν αναπτύσσεται σωστά. [4]
Μην μπερδεύεται αυτά τα συμπτώματα με τα αρχικά συμπτώματα της υπερτροφίας ανθέων (stolbur) , τα οποία συνήθως συμβαίνουν πολύ αργότερα στον αγρό. [10]
Θεραπεία:

  1. Πρέπει να δοθεί έμφαση στην πρόληψη.
  2. Αύξηση θερμοκρασίας [10], αν λόγο περιβαλοντικών συνθηκών ειναι χαμιλή
  3. Χρήση υποστρώματος με καλύτερη δομή και ισορροπημένα επίπεδα θρεπτικών στοιχείων.[10]
Λίπανση: Η ποσότητα φωσφόρου που θα πρέπει να εφοδιάσουμε εξαρτάται από τα επίπεδα φωσφόρου στο έδαφος (εδαφοανάλυση) και τα επιθυμητά επίπεδα απόδοσης. Μια γενική δοσολογία είναι 12 – 20 kg/στρ P2O5.[4]

Τοξικότητα Φωσφόρου (P)

Μεγάλες ποσότητες Φωσφόρου προκαλούν:
  • Αύξηση του ποσοστού των ανομοιόμορφα χρωματισμένων καρπών.
  • Αύξηση του ποσοστού των κούφιων καρπών.[9]
     

Έλλειψη καλίου (K)

[11][11]
Η τροφοπενία καλίου εμφανίζεται πρώτα στα κατώτερα φύλλα με κιτρίνισμα ανάμεσα στα νεύρα και τα νεύρα παραμένουν πράσινα όταν ξεραίνεται το φύλλο. Τα συμπτώματα προχωρούν και στα μεσαία φύλλα. Οι καρπός δεν είναι ομοιόμορφα χρωματισμένος, το στέλεχος είναι καφέ πράσινο και η ανάπτυξη των πλευρικών βλαστών είναι υποτονική σε σχέση με αυτή ενός υγιούς φυτού. Τα φυτά που έχει έλλειψη καλίου είναι επιρρεπή στις μυκητολογικές ασθένειες.
Θεραπεία: Για την αποφυγή της έλλειψης καλίου και των συμπτωμάτων συνίσταται εφαρμογή με λιπάσματα καλίου πριν την φύτευση.[4]


Έλλειψη μαγνησίου (Mg)


 
Η έλλειψη μαγνησίου εμφανίζεται αρκετά συχνά στην τομάτα που φανερώνει τις υψηλές ανάγκες που έχει η καλλιέργεια σε μαγνήσιο.
Τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται στα κατώτερα και μεσαία φύλλα και εξαπλώνεται γρήγορα και προς το άνω μέρος. Η ανεπάρκεια συγχέεται με αυτήν του καλίου καθώς το κύριο νεύρο του φύλλου παραμένει πράσινο ακόμη και όταν έχει ξεραθεί ο ιστός μεταξύ των νεύρων. Η χλώρωση ξεκινάει από τον μίσχο προς το υπόλοιπο του φύλλου και μετά αποκτάει έντονο κίτρινο χρώμα (πορτοκαλί).
Θεραπεία: Η αρχική ανεπάρκεια μαγνησίου μπορεί να καλυφθεί με επανειλημμένες διαφυλλικές εφαρμογές.[4]


Έλλειψη μαγγανίου (Mn)


 
Είναι μια χαρακτηριστική τροφοπενία που εμφανίζεται πρώτα στα νεαρά φύλλα και βλαστούς. Εμφανίζει χλώρωση που είναι σαν στίγματα μεταξύ των νεύρων. Ο ιστός μεταξύ των νεύρων γίνεται κίτρινος και εμφανίζει μια εικόνα που μοιάζει με τον ιστό της αράχνης.[4]
Η υπερβολική Καλιούχος λίπανση συχνά προκαλεί τροφοπενία Μαγνησίου στην τομάτα, λόγω ανταγωνισμού των δύο θρεπτικών στοιχείων. Συμπερασματικά η τομάτα απαιτεί ισχυρή αλλά ισορροπημένη λίπανση.[9]
 

Έλλειψη βορίου (B)


 
Εμφανίζονται ελλείψεις βορίου ιδίως σε ασβεστούχα εδάφη. Ο καρπός της τομάτας εμφανίζει παραμορφώσεις, οι βλαστός δεν αναπτύσσεται σωστά και σε πιο σοβαρές περιπτώσεις νεκρώνεται στις άκρες[3]. Στα κλαδιά οι μίσχοι γίνονται άκαμπτοι. Τα νέα άνθη πεθαίνουν και μειώνεται η ανάπτυξη. Αναπτύσσονται τα πλευρικά κλαδιά εμποδίζοντας την ανάπτυξη του φυτού σε ύψος. Τα φύλλα αποκτούν έντονη χροιά από μωβ, καφέ και κίτρινο χρώμα , είναι παχιά και εύθρυπτα. Οι καρποί της τομάτας δεν έχουν σπόρους και παρουσιάζουν φελώδη υφή. Η ωρίμανση δεν είναι ομοιόμορφη και οι καρποί δεν <<δένουν>>. Το εύρος μεταξύ επαρκών και τοξικών επιπέδων βορίου είναι στενό. Επίπεδα πάνω από 5 ppm βορίου στο νερό είναι τοξικά για τα περισσότερα φυτά. Πάνω από 10 ppm, η τοξικότητα μπορεί να γίνει εμφανής και στα ανθεκτικά φυτά.[8]
Θεραπεία: Τα συμπτώματα μπορούν να αντιμετωπισθούν εφόσον αναγνωρισθούν εγκαίρως με διαφυλλικές εφαρμογές.
 

Τοξικότητα Βορίου (Β)

Τα συμπτώματα της τοξικότητας είναι η χλώρωση και η νέκρωση των άκρων των φύλλων και τελικά το καψάλισμα και το κάψιμο των φύλλων. Τα φύλλα αυτά πέφτουν πρόωρα.[8]



Έλλειψη Ασβεστίου (Ca)


 
H έλλειψη ασβεστίου προκαλεί 'ξηρή σήψη' της κορυφής του καρπού, υποβαθμίζετε η ποιότητα και ο χρόνος συντήρησης
Θεραπεία:

  • Έλεγχος για χαμηλή συγκέντρωση Ca, έλεγχος για υψηλά επίπεδα αλάτων και ανταγωνιστικά με Ca κατιόντα (K, Mg, NH4)
  • Η άρδευση να γίνεται αργά το απόγευμα – το υπόστρωμα να έχει υγρασία τη νύχτα
  • Μείωση του εξαερισμού ώστε να αυξηθεί η Σ.Υ.
  • Μείωση του ρυθμού αύξησης των καρπών
  • Μείωση της θερμοκρασίας ημέρας ιδιαίτερα σε συνδυασμό με υψηλή e.c. (>4-5 mS/cm)[1]


Έλλειψη Σιδήρου (Fe)


Επηρεάζονται οι άκρες των φύλλων. Ειδικότερα οι βασικές περιοχές των μικρών φύλλων (κίτρινο έλασμα-πράσινα νεύρα / λευκοκίτρινο έλασμα - κίτρινα νεύρα), η τροφοπενία προχωράει προς τα φύλλα της βάσης. Οι μίσχοι κοντά στις άκρες είναι επίσης κίτρινοι. 


Άλλες τροφοπενίες

Ψευδάργυρος: Η έλλειψη του ψευδαργύρου εκδηλώνεται με μεσονεύρια χλώρωση ήπιας μορφής, με χαρακτηριστική κάμψη του μίσχου των φύλλων προς τα κάτω και προς τα μέσα. Επίσης, μπορεί να παρατηρηθεί νανισμός των φυτών.[6]
Μολυβδενίο: Τα φύλλα εμφανίζουν χλώρωση. Εμφανίζετε περιστροφή των φύλλων. Τα φύλλα ξεραίνονται από τις άκρες.






Πηγές / Βιβλιογραφία:
[1] ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΤΟΜΑΤΑΣ Αίτια, Πρόληψη, Θεραπεία. Χ. Πάσσαμ Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών 2008
[2] 
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΩΝ, ΓΕΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ, ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ - ΟΔΗΓΙΕΣ  ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΦΥΤΟΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΒΙΟΜ.ΤΟΜΑΤΑΣ
[3] O Ρόλος του ασβεστίου στα φυτά' της εταιρείας Κ+Ν Ευθυμιάδη

[4] Ενημερωτικός οδηγός Με τροφοπενίες θρεπτικών στοιχείων στα κηπευτικά. της εταιρείας K+S KALI
[5] Η τεχνική της καλλιέργειας των κηπευτικών στα θερμοκήπια, του Χρήστου Ολύμπιου, Καθηγητή Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Αθήνα 2001.
[6] Βιολογική καλλιέργεια ντομάτας υπό κάλυψη, πτυχιακή εργασία της φοιτήτριας Γρινιεζάκη Ελπινίκης, Ηράκλειο 2013.
[7] Η βιολογική καλλιέργεια της υπαίθριας τομάτας στη νήσο Κέα, πτυχιακή εργασία του φοιτητή Παούρη Βλάσιου, Θεσσαλονίκη 2012.
[8] 
Η ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΒΟΡΙΟΥ(B) ΣΤΗΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΤΗΣ ΤΟΜΑΤΑΣ, Τ.Ε.Ι. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΓΕΩΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Της φοιτήτριας Λαμπούδη Χριστίνας
[9] Οδηγοί Θρέψεις των εταιριών, ELFE, ΓΑΒΡΙΉΛ, COMPO, Haifa
[10] plantprotection.hu (Πρόγραμμα Leonardo Da Vinci της Ευρωπαϊκής επιτροπής)
[11] Maine Organic Farmers and Gardeners Association (MOFGA)