Η ετεροτοπία των κήπων

Ο χώρος της ουτοπίας και ταυτόχρονα του ά-τοπου στους ροδώνες, στα δάση, στα έλη, στα λιβάδια που ο Αλμπέρ Καν δημιούργησε στο σπίτι του στη Βουλώνη

Εκφραση της οικουμενικής αντίληψης του Αλμπέρ Καν, της ιδέας ότι η συμφιλίωση επέρχεται μέσω της συνύπαρξης των αντιθέτων, αποτελούν οι κήποι του τραπεζίτη που περιβάλλουν το σπίτι του στη Βουλώνη, εκτάσεως 40 στρεμμάτων. Η δημιουργία των κήπων διήρκεσε 16 ολόκληρα χρόνια, από το 1894 ως το 1910, οπότε ολοκληρώθηκε η σύνθεσή τους. Ο επισκέπτης αυτών των κήπων δεν έχει παρά να ανακαλέσει στη μνήμη του κάτι που έχει διατυπώσει ο Μισέλ Φουκό: «Ο κήπος είναι το ελάχιστο κομμάτι του κόσμου και ταυτόχρονα είναι όλος ο κόσμος. Από την πιο βαθιά αρχαιότητα ο κήπος είναι μια ετεροτοπία, ευτυχισμένη και καθολική» («Les espaces autres», διάλεξη, 1967).

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ο Αλμπέρ Καν αγαπούσε τους κήπους. Το πάθος του για κάθε είδους ζωή εκδηλωνόταν πριν απ' όλα στους κήπους. Γι' αυτό, μόλις η περιουσία του το επέτρεψε, εδώ έκανε την πρώτη επένδυσή του, δηλαδή στην αναδιαμόρφωση του κήπου του σπιτιού στην αποβάθρα της Quatre-Septembre στη Βουλώνη, το 1894, του οποίου τότε ήταν ακόμη ενοικιαστής. Ο αρχιτέκτονας τοπίου Eugene Deny δημιούργησε τον κλασικό κήπο μιας ιδιωτικής βίλας (hotel particulier) με γκαζόν, διάστικτο από εποχικά λουλούδια, αλέες στρωμένες με αμμοκροκάλη, έναν λαχανόκηπο και ένα λιβάδι φυτεμένο με τριφύλλι.

Το 1895 ο Καν γίνεται ιδιοκτήτης της βίλας και ταυτόχρονα επεκτείνει τους κήπους αγοράζοντας γειτονικές εκτάσεις. Εμπιστεύεται τη διαμόρφωσή τους στον Achille Duchene, ο οποίος από το 1897 ως το 1900 εργάζεται, μαζί με τον γιο του, στους κήπους της Βουλώνης. Παράλληλα διαμορφώνει τους κήπους στη βίλα που έκτισε το 1897 στο Roquebrune-Cap-Martin στην περιοχή Alpes-Maritime, στον γαλλικό Νότο. Ποια ήταν η συμμετοχή του Duchene στη διαμόρφωση των κήπων του Αλμπέρ Καν; Στη Βουλώνη σίγουρα μπορεί να αναγνωρίσει κανείς το στυλ του στο πάρκο με τις φοινικιές και στο διακοσμητικό τους κιγκλίδωμα, στην κανονικότητα των παρτεριών του γαλλικού κήπου, στις ευθείες με τις καστανιές και τις φιλύρες, στους αναβαθμούς από λευκή πέτρα και στα κάγκελα. Ακόμη και στο πολύ γεωμετρικό σχήμα του περιβολιού-ροδώνα, με τις αλέες, τα τόξα και τους πυλώνες. Αλλά το μπλέξιμο των κλαδιών των τριανταφυλλιών με αυτά των οπωροφόρων δέντρων, ακόμη και το γεγονός της τοποθέτησης ενός περιβολιού μέσα σε έναν κήπο αναψυχής σίγουρα ανήκουν σε μια άλλη σχολή. Είναι λοιπόν φανερό ότι ο Αλμπέρ Καν εγκατέλειψε γρήγορα τις κατευθύνσεις των αρχιτεκτόνων τοπίου για να δώσει ο ίδιος τις κατευθύνσεις στους αρχικηπουρούς του. Ετσι το 1896 και το 1897 δημιουργούνται το έλος και ένα μέρος του γιαπωνέζικου κήπου. Το 1899 το γαλάζιο δάσος με κέδρους. Το 1902 το δάσος των Βοσγίων με ελάτη· ο χώρος μεγάλωσε με την πρόσκτηση μιας γειτονικής έκτασης το 1907. Το 1909 δημιουργούνται το δεύτερο μέρος του γιαπωνέζικου κήπου και ο κινέζικος κήπος.

Το έλος είναι η «σκηνή» των υδρόβιων φυτών. Το δάσος των Βοσγίων, μια ανάμνηση του αλσατικού τοπίου στο οποίο μεγάλωσε ο Αλμπέρ Καν, είναι η δασική «σκηνή», το λιβάδι είναι η σκηνή της συνύπαρξης των άγριων φυτών με τα ήμερα, της συνύπαρξης των καλλιεργημένων φυτών με αυτά που θαυμάζουμε στην άκρη ενός ελατόδασους.

Σκοπός του Αλμπέρ Καν ήταν να συμφιλιώσει. Στους κήπους του δεν αρκείται να «παραθέτει» διαφορετικούς τύπους τοπίου αλλά να κάνει το ένα να εισχωρεί στο άλλο. Μερικά κλαδιά τριανταφυλλιάς μοιάζουν να αποχωρίζονται τον ροδώνα για να εξαπλωθούν στα πρανή του γιαπωνέζικου κήπου. Ενα παραπέτασμα από χρυσή ελάτη (picea abies argenteospica) που τον Απρίλιο - Μάιο δίνει κρεμ άνθη, πολύ χαρακτηριστικά, αποτελεί το όριο και ταυτόχρονα τη μετάβαση από το γαλάζιο δάσος των κέδρων στο πράσινο βαθύ της ελάτης του δάσους των Βοσγίων. Οι κήποι του Αλμπέρ Καν είναι ο χώρος της ουτοπίας και ταυτόχρονα ο χώρος του ά-τοπου.

Η κυρία Marie Bonhomme είναι επιμελήτρια στο Μουσείο Albert-Kahn.

πηγη: το βΗΜΑ